ChZS kręgosłupa to zespół zmian i objawów chorobowych upośledzających funkcję ruchowe kręgosłupa występujące często z powikłaniami neurologicznymi.
Przyczyny choroby zwyrodnieniowego kręgosłupa są takie same jak chorób zwyrodnieniowych stawów obwodowych.
Dodatkowe przyczyny mogą być:
- Urazy, wady postawy (skoliozy), wady rozwojowe,
- Zmiany zapalne,
- Choroba Scheuermanna,
- Defekty strukturalne pierścienie włóknistego (rozregulowane, proprioceptywne). Czucie proprioceptywne – czucie głębokie, czyli czucie świadomość – położenia, ułożenia naszego ciała w przestrzenie.
Skutkiem wymuszonych pozycji, przeciążeń i braku ćwiczeń może być rozregulowane proprioseptywne. Zaburzenie to może z kolej zakłócać wzorce ruchowe i równowagę napięć mięśniowych. Te z kolej powodują przeciążenia więzadeł i torebek stawowych (ich uszkodzenie) równocześnie z uszkodzeniami w obrębie krążków międzykręgowych.
Zmiany zwyrodnieniowe mogą dotyczyć każdej struktury kręgosłupa.
Zmiany chorobowe dotyczące jednej przestrzeni międzykręgowej nazywamy dyskopatią.
Dyskopatia uważana jest za wczesne stadium ChZS kręgosłupa.
Jeżeli zmiany występują na wielu poziomach mówimy o postaci zaawansowanej choroby (spondyloza).
Zmiany zwyrodnieniowe dotyczą struktur:
- Krążków międzykręgowych,
- Trzonów kręgów,
- Stawów międzykręgowych,
- Stawów unkowertebralnych – stawów Luschki (tylko w odcinku szyjnym),
- Wyrostków kolczystych,
- Choroba „całujących się wyrostków” – choroba Baastrupa,
- Stawów krzyżowo-biodrowych.
Zmiany w obrębie krążka kręgowego/międzykręgowego
- Początkowo dochodzi do zaburzeń odżywczych, odżywiania i odwodnienia (dehydratacja-wysuszenie). Jądro miażdżyste ulega wysuszeniu i rozkawałkowaniu.
- Pierścień włóknisty pęka lub zostaje rozerwane, zdolność amortyzacyjna krążków ulega osłabieniu.
- W wyniku spłaszczenia krążka międzykręgowego dochodzi do przemieszczania się poza ramy kręgu (zazwyczaj w kierunku kanału kręgowego lub korzeni kręgowych). Tu mogą uciskać na korzenie nerwowe (rwa) lub na więzadło tylne, albo zaklinują się między krawędziami trzonu (ból postrzałowy).
- Gdy fragment jądra przemieszcza się w kierunku kanału uciskają na rdzeń może spowodować poważne następstwa neurologiczne.
- Stopniowo zwłóknienie w strukturze krążka i jego znacznie usztywnienie przebiega stopniowo na przestrzeni lat.
- Wypuklina to przesunięcie jądra miażdżystego bez uszkodzenia (przerwania) pierścienia włóknistego.
- Przepuklina (protruzja) to przesunięcie się jądra miażdżystego z uszkodzeniem pierścienia włóknistego.
Zmiany w obrębie trzonów
- Większości są konsekwencją uszkodzenia krążka.
- Rozluźnienie i niestabilność w obrębie sąsiednich trzonów.
- Patologiczna ruchomość trzonów uruchamia mechanizm regeneracji – narastania kości w miejscach przyczepów krótkich więzadeł, tzn. osteofity.
- Osteofity mogą pojawiać się w okolicy otworów międzykręgowych i uciskać na korzenie nerwowe (tzw. nerwoból).
Zmiany w obrębie stawów międzykręgowych
- Zmiany na tym etapie są podobne do zmian w stawach obwodowych (obserwuje się zwężenie szpar międzystawowych oraz osteofitorze, jest to konsekwencją zmian w obrębie krążka).
Zmiany w stawach unkowertebralnych
- Są to zmiany w odcinku szyjnym, często zmiany w postaci osteofitów, które ograniczają ruchomość w odcinku szyjnym.
Zmiany w wyrostkach kolczystych
- Zmiany mogą powodować stykanie się i ścieranie wyrostków kolczystych.
- Konsekwencją tych zmian jest wzajemnie blokowanie się wyrostków, a nawet ich zrost (choroba Baastrupa).
Zmiany w stawach krzyżowo-biodrowych
- Jest to głównie zwężenia się szpar stawowych i wytworzenie się osteofitów.
Objawy kliniczne
1. Odcinek szyjny
- Ograniczona ruchomość kręgosłupa szyjnego, przede wszystkim skłony na boki i rotacje.
- W obrębie mięśni karku możemy wyczuć palpacyjnie lokalne zmiany w postaci zwiększonego napięcia mięśniowego oraz trzeszczeń i przeskakiwania.
- Zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze stawów między kręgowych szczególnie na poziomie C2-C3, C3-C4 mogą być przyczyną zespołu Baree – Lieon (to jest podrażnienie tętnicy kręgowej, objawy zawroty głowy, omdlenia, nudności, wymioty, oczopląs, podwójne widzenie i zaburzenia równowaga.
- Rzadkim powikłaniem dyskopatii kręgosłupa szyjnego jest mielopatia szyjna (podrażnienie rdzenia kręgowego przez centralną przepuklinę jądra miażdżystego).
- W odcinku szyjnym zmiany zwyrodnieniowe najczęściej dotyczą poziomów C4-C5, C5-C6, C6-C7 rzadziej na poziomach C3-C4 i C7-Th1 z czego C5-C6 i C6-C7 to rwa barkowa.
- Rozpoznanie dokonuje się na podstawie zdjęcia RTG, MR (Rezonans Magnetyczny) lub TK (Topografia Komputerowa).
2. Odcinek piersiowy
- Wtórne zmiany zwyrodnieniowe w odcinku piersiowym pojawiają się rzadko i najczęściej są konsekwencją wady postawy, urazów i przebytej choroby Sheuermana.
- W zaawansowanej chorobie zwyrodnieniowej odcinka Th stwierdza się osteofitowę, zwężenie przestrzeni między kręgowej oraz zwężenie szpar stawowych w obrębie kręgosłupa.
- Dochodzi do pogłębienia kifozy piersiowej i nierzadko pojawiają się skoliozy.
- Często pojawiają się zaburzenie pracy narządów wewnętrznych (głównie chodzi o żołądek i jelita), a także wzmożone napięcia mięśniowe dające uczucia opasania klatki piersiowej.
- W podeszłym wieku może dochodzić do kościozrostu przednich krawędzi trzonów kręgów, jest to tzw. kifoza starcza typu Schmorla.
- Z reguły największa tkliwość tkanek i zmiany mięśniowe występują pomiędzy kręgosłupem a przyśrodkowym brzegiem łopatki.
- W związku z niestabilnością trzonów w odcinku piersiowym dochodzi do zmniejszenia się otworów międzykręgowych, co powoduje podrażnienie korzeni nerwowych (nerwoból).
3. Odcinek lędźwiowy
- W odcinku lędźwiowym zmiany dotyczą poziomów L4-L5, L5-S1 (rwa kulszowa), rzadziej L3-L4 (rwa udowa).
- Przy pogłębionej Lordozie lędźwiowej może wystąpić czasami tzw. kręgozmyk albo tyłozmyk.
- Bóle przeważnie pojawiają się po przeciążeniu (długie stanie, pochylanie się, dźwiganie) i mogą się nasilać przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych (zimno, wilgoć).
- Niestabilność trzonów, dyskopatia, osteofitoza, zwężenie szpar stawowych kręgosłupa, gdy dochodzi znacznego podrażnienia ogony rdzenia kręgowego lub końskiego ogona, może powodować poważne dolegliwości neurologiczne (rwa kulszowa i rwa udowa).