Udarem mózgu nazywamy trwałe lub przejściowe uszkodzenie tkanki nerwowej mózgu, wywołane zaburzeniem krążenia krwi w obrębie tętnic mózgu. Bezpośrednią przyczyną udaru mózgu jest krwotok tętniczy, niszczący tkankę mózgu lub wyłączenie krążenia krwi na pewnym obszarze mózgu.
Udar mózgu
Udarem mózgu nazywamy trwałe lub przejściowe uszkodzenie tkanki nerwowej mózgu, wywołane zaburzeniem krążenia krwi w obrębie tętnic mózgu. Bezpośrednią przyczyną udaru mózgu jest krwotok tętniczy, niszczący tkankę mózgu lub wyłączenie krążenia krwi na pewnym obszarze mózgu.
Przyczyny udarów mózgowych:
- krwotok mózgowy,
- zakrzep,
- zator tętniczy,
- ucisk tętniczy,
- skurcz tętnic mózgowych.
Udar mózgu z powodu krwotoku mózgowego
Rozległy krwotok do mózgu powoduje nagłą utratę przytomności, której towarzyszy zaczerwienienie twarzy i charczący oddech, a niekiedy skurcze kończyn i wymioty. W ciągu kilku godzin nasilają się zaburzenia oddechu, następuje pocenie się i wzrost temperatury ciała oraz pogłębia się stan nieprzytomności. Śmierć następuje zwykle w ciągu kilkunastu godzin, niekiedy w ciągu kilku dni Ta postać udaru mózgu jest często określana "apopleksją", ze względu na gwałtowne i niespodziewane wystąpienie objawów w pełni zdrowia i dobrego samopoczucia.
Czynniki usposabiające do apoplepsji.
- Silne wzruszenie,
- irytacja,
- nagły wysiłek,
- otyłość,
- wysokie ciśnienie krwi
- nadużycie alkoholu.
Udar krwotoczny występuje najczęściej w ciągu dnia, przeważnie u osób w wieku 50-60 lat. U chorych, którzy po krwotoku mózgu przeżyli ok. 2 tygodnie, znacznie wzrasta możliwość przeżycia udaru i stopniowej poprawy stanu zdrowia.
Udar mózgu z powodu zakrzepu tętnicy.
Objawy chorobowe w następstwie zakrzepu tętnic mózgu pojawiają się powoli i narastają stopniowo w kilku okresach. U chorych, którzy mają skłonność do zakrzepu, poprzednio występowały zaburzenia w krążeniu obwodowym a także często zagrażał im zawał serca. Ludzie ci przez dłuższy czas przed udarem skarżą się na bóle głowy. Najczęściej niedowład połowiczy w następstwie zakrzepu występuje bez utraty przytomności i w czasie nocnego wypoczynku. Do udaru usposabia niskie ciśnienie tętnicze, rozległe zmiany miażdżycowe, zmęczenie fizyczne i podeszły wiek.
Udar z powodu zatoru tętnic
Udar mózgu w następstwie zatoru, podobnie jak i udar krwotoczny, cechuje się nagłością wystąpienia i brakiem objawów zapowiadających. Równocześnie u osób tych stwierdza się poważne zmiany w sercu lub inne zmiany chorobowe mające związek przyczynowy z udarem.
Udar z powodu ucisku tętnic
Objawy wywołane uciskiem tętnicy mózgu, Np. przez rozrastający się guz (nowotwór, ropień itp.), występują powoli w ciągu dłuższego okresu i nasilają się w miarę powiększania się ucisku, a co za tym idzie przy coraz większych zaburzeniach w krążeniu. Objawom ogniskowym towarzyszą objawy wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, jak: uporczywe bóle głowy, wymioty i tarcza zastoinowa na dnie oczu oraz postępująca senność.
Objawy udaru
Objawy zależą od miejsca uszkodzenia i jego wielkości.
- Najczęściej jest to obszar unaczyniony przez tętnicę środkową mózgu. Występuje wówczas niedowład połowiczy (kończyny górnej i dolnej) po drugiej stronie, wybitniejszy w kończynie górnej, często z upośledzeniem czucia i zaburzeniem mowy.
- Wyłączenie krążenia w obrębie tętnicy mózgu przedniej powoduje większy niedowład kończyny dolnej, otępienie psychiczne, upośledzenie czynności chwytnej i zaburzenia w oddawaniu stolca i moczu.
- Wyłączenie obszaru tętnicy mózgu tylnej daje niedowidzenie połowicze, zaburzenie czytania i niezborność ruchów.
- Zmiany chorobowe w tętnicy szyjnej wewnętrznej mogą ujawniać się jednooczną ślepotą, a poza tym podobnymi objawami jak w uszkodzeniu tętnicy środkowej mózgu.
- Zaczopowanie lub ucisk tętnicy kręgowej i podstawnej daje porażenia nerwów czaszkowych, zawroty, wymioty, upośledzenie połykania, niezborność ruchów, często niedowład obu górnych i obu dolnych kończyn, zaburzenia czucia, przejściową utratę przytomności i śpiączkę.
Leczenie po udarze
Najlepiej, jeżeli chory po udarze mózgu jest leczony w szpitalu. Jeżeli natomiast pozostaje w domu, to wymaga on starannego pielęgnowania i właściwego postępowania leczniczego, aby nie doszło do powikłań płucnych i zakażenia pęcherza oraz odleżyn i przykurczów.
W leczeniu domowym bardzo ważną rzeczą jest stworzenie jak najwygodniejszych warunków zarówno choremu, jak i osobie pielęgnującej. Należy szczególnie zwrócić uwagę na regularne oddawanie moczu i stolca przez chorego. Opróżnienie pęcherza o tej samej porze połączone z lekkim jego masażem i mechanicznym wyciskaniem jego zawartości sprzyja powrotowi samodzielnej regulacji i zapobiega zakażeniu. Bezpośrednio po udarze może wystąpić zwiotczenie pęcherza moczowego i nietrzymanie moczu, które zwykle mija po paru dniach. W okresie zwiotczenia wskazane jest cewnikowanie pęcherza (2-3 razy dziennie) w celu jak najszybszego uregulowania jego czynności i niedopuszczenia do zalegania moczu. Przedłużanie się zaburzeń czynności pęcherza ponad 2-3 dni wymaga kontroli lekarza urologa, gdyż niekiedy udar mózgu ujawnia utajoną niedomogę dróg moczowych.
Porażenie połowicze po udarze mózgu nie tylko upośledza czynność ruchową kończyn, ale również ruchy klatki piersiowej, przez co zmniejsza się wymiana gazów w płucach i wzrasta niebezpieczeństwo zapalenia płuc. Powikłaniom płucnym najlepiej zapobiegają ćwiczenia oddechowe, początkowo w formie ostrożnych ruchów biernych (okres nieprzytomności), a następnie czynnych (okres przytomności).
Poprawie czynności oddechowej, podobnie jak uniknięciu obrzęków zastoinowych, sprzyjają: obracanie chorego na boki (4-5 razy na dobę).
ruchy bierno-czynne kończyn i możliwie wczesne przejście chorego z pozycji leżącej do półsiedzącej (pod koniec tego okresu, w miarę ustępowania zaburzeń krążenia i oddychania).
Szczególnie troskliwie należy zapobiegać odleżynom (patrz punkt: Pielęgnowanie chorego w domu). Niewłaściwe ułożenie chorego bardzo szybko, nieraz w ciągu paru dni, prowadzi do przykurczów oraz odleżyn. Z tego względu, już w ostrym okresie udaru, zwłaszcza jeśli przedłuża się stan nieprzytomności chorego, należy zwracać uwagę na odpowiednie ułożenie jego kończyn. Sposób ułożenia chorego ustala lekarz i zleca wykonanie osobie pielęgnującej. Do najważniejszych zadań należy: zabezpieczenie stopy przed opadnięciem i pięt przed odleżynami, niedopuszczenie do nadwichnięcia ramienia w stawie barkowym po stronie porażonej. W tym celu umieszczamy między materacem a brzegiem łóżka od strony nóg chorego drewniane klocki łącznie z prostopadłą podpórką pod stopy, co zabezpiecza ustawienie stopy pod kątem 90°, i chroni palce stóp przed uciskiem kołdry, a pięty wysunięte poza brzeg materaca przed uciskiem pościeli.
Chorego układamy wygodnie. Dajemy płaską poduszeczkę, pod głowę którą skręcamy lekko na bok. Porażoną kończynę górną układamy w odwiedzeniu do 90° na dość dużej poduszce podsuniętej aż pod pachę, zginając łokieć pod kątem prostym, a nadgarstek w kierunku grzbietowym. W dłoni umieszczamy zwiniętą serwetę lub piłkę tenisową, co zapobiega przykurczowi zgięciowemu palców i zabezpiecza ułożenie chwytne. Co pewien czas zmieniamy ułożenie kończyny przez skręcenie przedramienia ku górze. Porażoną kończynę dolną układamy w pozycji poziomej z lekkim zgięciem (5°) w stawie kolanowym, ze stopą zwróconą prostopadle ku górze pod kątem 90°. Skręceniu jej na zewnątrz zapobiegamy przez ułożenie koca zwiniętego w wałek lub worków z piaskiem wzdłuż zewnętrznej strony uda i podudzia. Przy skłonności do nadmiernego wyprostu w stawie kolanowym - umieszczamy pod kolanem małą poduszeczkę.
Oprócz opisanego ułożenia, zapobiegają przykurczom - szczególnie w stawie barkowym i nadgarstkowym oraz w stawie skokowym - ruchy bierne porażonymi kończynami, wykonywane przez osobę opiekującą się chorym - kilka razy dziennie po kilka ruchów za każdym razem.
Chorego po udarze mózgu staramy się uruchomić jak najwcześniej, tzn., gdy wróci do przytomności i ustąpią zaburzenia ze strony krążenia i oddychania.
W udarze zakrzepowym uruchamiamy zwykle chorych po 48-72 godzinach.
W przypadku krwotoku lub przedłużających się zaburzeń krążeniowo-oddechowych aktywniejsze uruchamianie rozpoczynamy później, przeważnie po 3 lub 4 ·tygodniu. Jeśli przedłuża się stan nieprzytomności, to mimo tego stanu po 3-4 dniach leżenia stosujemy ostrożnie ćwiczenia bierne, które podtrzymują pełny zakres ruchów w stawach i zapobiegają powstawaniu przykurczów.
Porażenia połowicze mózgowe u dorosłych.
Porażenie połowicze mózgowe u dorosłych jest najczęściej następstwem udaru mózgowego, ale może być również spowodowane guzem mózgu lub procesem zapalnym opon mózgowych i mózgu. W przebiegu stwardnienia rozsianego mogą również występować objawy porażenia połowiczego, podobnie jak w ropniu i urazach mózgu. Postępowanie leczniczo-rehabilitacyjne jest we wszystkich przypadkach podobne, z uwzględnieniem czasu trwania choroby, ogólnego stanu zdrowia chorego, zwłaszcza wydolności układu krążeniowo-oddechowego oraz współistniejących chorób i powikłań.
Rehabilitacja chorych z porażeniem połowiczym.
Leczenie usprawniające należy ograniczyć lub wyłączyć trwale albo czasowo u chorych, u których niedowład ma charakter przejściowy (kilka godzin do kilku dni) lub postępujący i wymagający leczenia chirurgicznego (guzy, tętniaki, krwiaki itp.) oraz tych, u których porażenie jest powikłane chorobą nerek (złośliwe nadciśnienie tętnicze), zaburzeniami psychicznymi i niewyrównaną niedomogą krążeniowo-oddechową. Bardzo istotne jest ustalenie czasu rozpoczęcia leczenia usprawniającego i rodzaju oraz kolejności stosowania zabiegów. Ostrożne stosowanie ruchów biernych zarówno kończynami zdrowymi, jak i porażonymi nie jest niebezpieczne nawet na samym początku choroby. Ustalenie okresu rozpoczęcia rehabilitacji jest o tyle ważne, że wczesne usprawnienie pozwala uruchomić 90% chorych, natomiast późne - zaledwie 60%.
Lekarz prowadzący leczenie określa rodzaj ćwiczeń, liczbę ruchów, jaką chory ma wykonać jednorazowo, ich rytm oraz liczbę powtórzeń w ciągu dnia. Lekarz musi również pouczyć osobę pielęgnującą chorego o sposobie wykonywania ćwiczeń. Osoba ta jest odpowiedzialna za wykonanie całodziennego programu ćwiczeń przy jak najbardziej czynnym współudziale samego chorego. Chory powinien być świadomy celu i wartości użytkowej poszczególnych ćwiczeń.
Początkowy okres właściwej rehabilitacji jest kontynuacją stosowanych uprzednio zabiegów o narastającym stopniowo zasięgu i obejmuje zmianę ułożenia i obracania się chorego, ruchy bierne i bierno-czynne, częściowo w zawieszeniu, najpierw w pozycji leżącej, a w miarę postępującej poprawy i siadania, ćwiczenia bierno-czynne i czynne, wspomagane w pozycji siedzącej i stojącej
Masaż klasyczny przy udarze mózgu i porażeniu połowiczym
Masaż klasyczny jest zabiegiem wspomagającym rehabilitację ruchową. W okresie ostrym choroby nie zaleca się stosowania masażu.
Masaż wprowadzamy w 3-4 tygodniu choroby, rozpoczynając od bardzo łagodnych, delikatnych ruchów na kończynach górnej i dolnej. W przypadkach, w których występuje niedowład mięśni twarzy, po stronie chorej należy również przeprowadzić masaż tych mięśni.
- Przy masażu kończyny górnej trzeba dokładnie wymasować stawy nadgarstkowy, łokciowy, ramienny.
- Mięśnie zginacze ręki masujemy delikatnie, rozluźniająco, z przewagą głaskania i rozcierania.
- Mięsień dwugłowy ramienia masujemy rozluźniająco (głaskanie, rozcieranie, delikatna wibracja).
- Mięśnie prostowników ręki masujemy pobudzająco, z przewagą rozcierania i ugniatania.
- Mięsień trójgłowy ramienia masujemy pobudzająco (głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie).
- Przy masażu kończyny dolnej dokładnie rozcieramy stawy skokowy i kolanowy.
- Mięśnie przedniej strony podudzia masujemy pobudzająco.
- Mięśnie tylnej strony podudzia (łydka) rozluźniająco.
- Na udzie przednią stronę masujemy rozluźniająco, a tylną pobudzająco.
- Przy niedowładach połowiczych zalecane jest przeprowadzenie masażu karku i obręczy barkowej oraz grzbietu po stronie chorej w celu poprawienia krążenia i czucia.
Źródło: T. Kasperczyk, L. Magiera, D. Mucha, R. Walaszek: „ Masaż z elementami rehabilitacji”
Warto wiedzieć
Moje unikalne techniki masażu są bardzo skuteczne w rehabilitację ruchową.
Jeśli ktoś z twoich bliskich miał udar mózgu i porażenie połowiczym, skontaktuj się ze mną!
Kontakt: 693 633 166
Dalsze etapy rehabilitacji.
Dalszy etap obejmuje ruchy czynne (dowolne) w zawieszeniu, następnie ćwiczenia oporowe (siłowe) i koordynacyjne oraz naukę chodzenia. Ostatni etap to usprawnianie kończyny górnej przez ćwiczenia manipulacyjne i czynności związane z samoobsługą. Jest rzeczą zrozumiałą, że nie ma zwykle równoległości w postępach między kończyną górną i dolną. Chory, który nauczył się już dość dobrze chodzić, może jeszcze wykazywać duży deficyt ruchowy w kończynie górnej, pozostający nieraz na stałe, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów ręki i palców.
W czynności bowiem chodzenia bierze udział wiele odruchów niższego rzędu, regulowanych na poziomie rdzenia i pnia mózgu, podczas gdy ruchy precyzyjne ręki są ściśle związane z czynnością kory mózgu.
Rehabilitacja w warunkach domowych.
W warunkach domowych z natury rzeczy wybór ćwiczeń jest nieco ograniczony, niemniej jednak można osiągnąć takie same wyniki jak w specjalnych zakładach rehabilitacyjnych, wykorzystując proste przedmioty (laska, sprężyny gimnastyczne, uchwyty i zawieszenia bloczkowe itp.).
Ćwiczenia należy dobierać pod kątem ich użyteczności w jak najszybszym przywróceniu umiejętności swobodnego poruszania się w terenie (nauka chodzenia) oraz czynności manipulacyjnej ręki dla potrzeb codziennego życia.
Chory powinien jak najwcześniej siadać obok łóżka całkowicie ubrany (ubranie i buciki skórzane) i uczyć się samodzielnego wstawania z pozycji siedzącej. Stopy przed poślizgiem należy zabezpieczyć, kładąc na podłodze w poprzek stóp deskę, którą opieramy o nogi łóżka. Chory w pozycji siedzącej i stojącej powinien ćwiczyć nogi, przygotowując się do chodzenia. Jeżeli porażone mięśnie barku są zwiotczałe, bardzo łatwo dochodzi do nadwichnięcia barku w pozycji siedzącej i stojącej, gdy ciężar opuszczonej kończyny górnej rozciąga torebkę stawową ku dołowi. Można temu zapobiec, podwieszając chorą kończynę na temblaku z trójkątnej chustki lub na specjalnej szynie.
W przypadku utrzymującego się zwiotczenia mięśni w kończynie dolnej i zginaniu się jej w stawie kolanowym przy próbie stania i chodzenia, a także opadaniu stopy, należy założyć specjalną łuskę lub szynę na staw kolanowy, natomiast na stopę taśmę gumową w formie strzemienia.
Etap chodzenia.
Dalszym etapem jest nauka chodzenia. Chory podtrzymywany przez drugą osobę po stronie niedowładnej, sam wsparty zdrową ręką na poręczy łóżka, uczy się stawiać pierwsze kroki. Stopniowo należy poręcze zastąpić trójnogiem i laską, a czynną pomoc drugiej osoby ograniczyć do nadzoru.
Każdego chorego należy uczyć chodzenia po schodach. Praworęcznych z porażeniem prawostronnym należy uczyć wykonywania wszystkich czynności lewą ręką, włącznie z pisaniem. W usprawnieniu ruchowym kończyny górnej najtrudniej uzyskać poprawę w zakresie sprawności manipulacyjnej palców, zwłaszcza w przypadkach ze znacznym wzmożeniem napięcia mięśniowego. Często poprawa stanu ćwiczącego, jest nieosiągalna mimo kilkuletnich wysiłków tak ze strony ćwiczącego jak i chorego. Nie należy jednak odbierać nadziei choremu, uzależniając dobre wyniki od ogólnego wzmocnienia i usprawnienia ruchowego ramienia i przedramienia.
Przy porażeniu praworęcznym należy ćwiczyć również zdrową lewą kończyną czynności niezbędne w codziennym życiu (jak u osób z utraconą prawą kończyną).
Usprawnianie kończyny dolnej.
Znacznie lepsze wyniki osiąga się w usprawnieniu ruchowym kończyn dolnych, gdyż ruchy umożliwiające chodzenie powracają dość szybko. Ćwiczenia kończyny dolnej przebiegają tymi samymi etapami, co i kończyny górnej, czas trwania jednak poszczególnych okresów jest znacznie krótszy.
Nauka chodzenia powinna być podstawowym punktem programu rehabilitacji, ponieważ ok. 90% wszystkich chorych na połowicze porażenie może nauczyć się chodzić, utrzymywać mocz i stolec oraz troszczyć się o siebie, a 30% może nauczyć się pracy zarobkowej.
W udarach uszkadzających dominującą półkulę mózgu częstym objawem jest niemota (afazja). Leczenie zaburzeń mowy jest o wiele trudniejsze niż przywrócenie kończynom sprawności ruchowej. Naukę mowy powinien prowadzić lekarz lub specjalny terapeuta psycholog-logopeda. Przede wszystkim należy choremu i rodzinie wytłumaczyć istotę afazji i wciągnąć ich w jak najszerszym zakresie do współpracy.
Każdy chory wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego jego zainteresowania, stopień koncentracji uwagi i znużenia. Należy stosować wszystkie bodźce zmysłowe, docierające do chorego i charakteryzujące konkretnie jego otoczenie oraz zjawiska życia codziennego, używając odpowiednich obrazków, przedmiotów, słów i gestów. Nastrój w czasie nauki powinien być pogodny, przyjemny, a pomieszczenie wolne od zakłóceń rozpraszających uwagę.
Przedstawione wyżej w wielkim skrócie postępowanie lecznicze, mające na celu przywrócenie sprawności chorym po udarze mózgu obejmuje tylko rzeczy najistotniejsze i najważniejsze, od których przestrzegania zależy dalszy przebieg choroby i ostateczny wynik leczenia. Nie należy przy tym zapominać, że większość zabiegów i ćwiczeń trzeba prowadzić w dalszym ciągu co najmniej przez 1 -2 lata, a niekiedy i dłużej.
Długi okres leczenia wymaga psychicznej mobilizacji chorego i jego najbliższej rodziny, a także stałego podtrzymywania w nim wiary w skuteczność stosowanych zabiegów i czynnego współdziałania z lekarzem. Należy zwracać choremu uwagę na najmniejszy objaw poprawy, na powrót choćby śladu ruchu, aby zachęcić go do dalszej współpracy i wytrwania w ćwiczeniach.
Lekarz, sprawdzając co pewien czas, np. raz w tygodniu, aktualny stan chorego, ustala szczegółowy plan postępowania i program codziennych ćwiczeń, który musi być bezwarunkowo realizowany.
Urządzenie mieszkania dla chorego z porażeniem połowiczym.
Sypialnia.
Łóżko powinno mieć taką wysokość, aby umożliwić oparcie stóp o ziemię przy wstawaniu chorego, twardy materac ewentualnie deskę na sprężynach. Łóżko powinno być stabilne przez postawienie go w kącie pokoju lub przez umieszczenie nasadek gumowych na nogach.
Szafkę nocną stawiamy po porażonej stronie chorego (przy połowiczym niedowidzeniu po stronie zdrowej). Ubranie i codzienne przybory powinny się znajdować w zasięgu zdrowej ręki chorego; w pobliżu należy postawić ustabilizowane krzesło z bocznymi poręczami lub z podnoszonym siedzeniem.
Ustęp.
Sedes podwyższony (2 typy). Uchwyt w bocznej ścianie.
Umywalka.
Przybory na półce na wysokości barku (nie nad głową), przyssawki gumowe przy szczotkach.
Łazienka.
Krzesło lub ławka pod prysznicem albo krzesło w wannie i obok wanny, chodniczki gumowe w wannie i obok wanny, poręcze chwytne po bokach wewnątrz wanny.
Pokoje.
Meble powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwić prostą drogę bez okrążeń. Dywany i chodniki należy dobrze przymocować do podłogi, usunąć frędzle, unikać wyświecania podłogi. Kontakty elektryczne powinny być w zasięgu ręki chorego.
Schody.
Jeżeli są wąskie, chory powinien schodzić bokiem, opierając się po obu stronach o poręcze, które powinny mieć wysokość laski. Jeżeli jest tylko jedna poręcz i znajduje się po zdrowej stronie, wskazane jest, aby chory schodził tyłem.